Theo Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Bộ Y tế, thời kì sơ sinh của trẻ được tính từ khi trẻ bắt đầu sinh ra đến 28 ngày sau sinh. Chăm sóc trẻ sơ sinh tốt sẽ giúp trẻ có khởi đầu khỏe mạnh, làm nền tảng cho sự phát triển thể chất và tinh thần, giảm bệnh tật và tử vong trẻ sơ sinh. Đặt trẻ da kề da với mẹ ngay sau sinh ít nhất 90 phút và cho trẻ bú mẹ sớm trong 1 giờ đầu sau sinh.Trẻ cần được theo dõi tại cơ sở y tế ít nhất 24 giờ đầu sau sinh.

Sau bữa bú đầu tiên, trẻ cần được chăm sóc đặc biệt cẩn thận, bao gồm giữ ấm cho trẻ sơ sinh;cân trọng lượng lúc sinh, đo vòng đầu; tiêm phòng viêm gan B; tiêm vitamin K1 phòng xuất huyết não, màng não; theo dõi màu da, nhịp thở, tình trạng đái, ỉa, tình trạng rốn; phát hiện các dấu hiệu bất thường khác…

Những chăm sóc chính trong suốt thời kỳ sơ sinh bao gồm giữ ấm cho trẻ. Cho trẻ luôn được nằm cạnh mẹ; Bú mẹ hoàn toàn và bú theo nhu cầu của trẻ; Chăm sóc rốn, da, mắt; Tiêm phòng lao; Theo dõi phát hiện những bất thường và dấu hiệu nguy hiểm ở trẻ.

Đưa ngay trẻ sơ sinh đến cơ sở y tế khi thấy có dấu hiệu nguy hiểm để được cứu chữa kịp thời.Đừng vì sợ dịch bệnh mà chậm đưa trẻ đến cơ sở y tế vì có thể nguy hiểm đến tính mạng. Không tự ý dùng bất cứ loại thuốc nào cho trẻ sơ sinh khi không có hướng dẫn của cán bộ y tế. Người chồng và các thành viên trong gia đình cần hỗ trợ bà mẹ theo dõi và chăm sóc trẻ sơ sinh.

Không cho trẻ sơ sinh lên nương rẫy

Trong ngày đầu tiên khi trẻ mới sinh ra, trẻ còn yếu ớt. Số trẻ tử vong trong ngày đầu là cao nhất. Vì vậy, gia đình và cán bộ y tế cần chăm sóc trẻ mới sinh ngày đầu đặc biệt cẩn thận. Việc chăm sóc trẻ ngày đầu bao gồm: Giữ ấm, cho trẻ bú mẹ, được cán bộ y tế chăm sóc và theo dõi trẻ tại cơ sở y tế.

Ủ ấm cho trẻ bằng cách lau khô toàn thân ngay sau khi lọt lòng mẹ, sau đó cho trẻ nằm trên ngực mẹ, tiếp xúcda – kề - da với mẹ  trong vòng 90 phút đầu sau sinh. Sau khi tiếp xúc da - kề - da,cần mặc ấm cho trẻ, đặt trẻ nằm cạnh mẹ cả ngày và đêm.         Mẹ và trẻ nằm trong phòng ấm đủ ánh sáng, tránh gió lùa. Không để trẻ bị lạnh hoặc tiếp xúc trực tiếp dưới ánh nắng mặt trời. Cho trẻ bú mẹ ngay trong vòng 1 giờ đầu sau sinh và chỉ cho bú mẹ, không cho bất cứ thức ăn, nước uống nào khác.

Trẻ được cán bộ y tế chăm sóc, cân và đo, chăm sóc rốn, mắt; tiêm vitamin K1, tiêm phòng viêm gan B. Theo dõi xem trẻ thở có bình thường không? Da có hồng không? Có chảy máu rốn không? Bàn chân có bị lạnh không? Có bỏ bú không? Có đi đái, đi ỉa không?

Nếu thấy trẻ có 1 trong các dấu hiệu: không bú, thở khó hay không thở, tím tái, chảy máu ở rốn cần báo ngay cho cán bộ y tế. Kiểm tra tã lót để theo dõi phân su, nước tiểu của trẻ. Nếu sau 1 ngày thấy trẻ vẫn không ỉa hay không đái thì cần báo ngay cho cán bộ y tế. Trẻ cần được theo dõi tại cơ sở y tế ít nhất 24 giờ đầu sau sinh.

Khi sinh tại nhà, nếu thấy trẻ có một trong các dấu hiệu nguy hiểm thì cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế để được cấp cứu kịp thời. Trên đường đưa trẻ đến cơ sở y tế cần ủ ấm cho trẻ, tốt nhất là đặt trẻ tiếp xúc da-kề-da với mẹ (hoặc người nhà – nếu mẹ không thể đi cùng) trên đường vận chuyển.

Các chăm sóc chính trong thời kỳ sơ sinh

Trong suốt thời kỳ sơ sinh, trẻ vẫn cần được chăm sóc chu đáo. Những chăm sóc chính trong thời kỳ sơ sinh bao gồm: Giữ ấm, bú mẹ hoàn toàn, tiêm phòng lao, chăm sóc rốn, mắt và vệ sinh cho trẻ.

Cách giữ ấm cho trẻ sơ sinh:

Trẻ sơ sinh dễ bị mất nhiệt, nếu bị lạnh quá trẻ có thể bị tử vong. Trẻ sơ sinh không tự điều chỉnh được nhiệt độ của mình như người lớn nên có thể bị nóng và lạnh rất nhanh. Vì vậy, trong thời kỳ sơ sinh vẫn cần tiếp tục giữ ấm cho trẻ.

Có thể giữ ấm cho trẻ vừa sinh ra bằng phương pháp da-kề-da với mẹ ( hay còn gọi là phương pháp Căng-gu-ru: trẻ ở trần, nằm trên ngực mẹ, da trẻ tiếp xúc trực tiếp với da mẹ). Ông bố hoặc người nhà cũng có thể cho trẻ tiếp xúc da-kề-da thay cho bà mẹ.

Lợi ích của tiếp xúc da-kề-da: Trẻ được ủ ấm bằng hơi ấm từ cơ thể mẹ. Kích thích con tìm vú mẹ và kích thích mẹ tiết sữa sớm. Trẻ được ôm ấp trong vòng tay của mẹ, làm tăng cường tình cảm mẹ con.

Thực hiện bằng cách mặc ấm, đội mũ, đi tất (vớ) cho trẻ. Nên mặc đồ vải mềm và thoáng cho trẻ. Không nên mặc đồ vải có nilông. Cho trẻ luôn nằm cạnh mẹ để được mẹ ủ ấm và bú mẹ bất cứ khi nào trẻ muốn. Giữ phòng ở của bà mẹ và trẻ sơ sinh thoáng, đủ ánh sáng, không có gió lùa, ấm áp cả ngày lẫn đêm, cả về mùa hè.

Những lưu ý không được làm với trẻ sơ sinh gồm: Không để quạt thổi trực tiếp vào trẻ; Không tắm hoặc lau rửa cho trẻ trước 24 giờ đầu sau sinh. Không dùng nước lạnh để tắm hoặc lau rửa cho trẻ. Nếu trời rét, trẻ bị lạnh, trẻ nhẹ cân, trẻ không khỏe thì không cần phải tắm hàng ngày.

Không sưởi bằng than, không nằm gần bếp vì sẽ có hại cho sức khoẻ của mẹ và con. Có thể sưởi ấm bằng túi chườm hoặc lò sưởi điện. Không cho trẻ ra ngoài trời nếu thời tiết lạnh dưới 20 độ C. Đặc biệt là không cho trẻ sơ sinh lên nương rẫy. Việc đưa trẻ lên nương rẫy theo mẹ rất nguy hiểm bởi lúc này thể trạng trẻ còn yếu, rất dễ bị tác động bởi môi trường bên ngoài.

Có thể tắm cho trẻ từ ngày thứ 2 sau sinh bằng nước ấm. Không nhất thiết phải tắm hàng ngày, đặc biệt khi thời tiết lạnh. Khi tắm, trẻ có nguy cơ bị mất nhiệt nên phải tắm trong phòng kín gió, nên có lò sưởi điện về mùa lạnh.  Cần chuẩn bị mọi thứ sẵn sàng như áo, mũ, tã, khăn, tất (vớ), xà phòng dùng cho trẻ sơ sinh, chậu sạch, nước ấm (35-37 độ C).

Khi tắm cần gội đầu cho trẻ trước, lau khô tóc, sau đó tắm phần thân của trẻ.  Cho phần thân trẻ ngập trong chậu nước ấmđể đảm bảo trẻ không bị nhiễm lạnh trong khi tắm, một tay giữ đầu trẻ bên trên mặt nước, tay còn lại kỳ cọ nhẹ nhàng trên da trẻ. Dùng khăn mềm khi tắm, không chà xát mạnh gây xây xát da trẻ. Lau khô, mặc ấm cho trẻ ngay sau tắm.   Thời gian tắm không nên kéo dài quá 10 phút.